“W polu zielonym pastorał złoty między wycinanką ludową srebrną o rąbach pustych u dołu, zakończoną świerkami u góry, z dwiema kobietami trzymającymi kogutki w uniesionych rękach, po obu stronach pastorału.”
– tak brzmi blazon, czyli fachowy opis wizerunku herbu Gminy Zatory. A jak tłumaczyć należy symbolikę godeł umieszczonych w zielonym polu tarczy?
Pastorał złoty
– symbolizuje największego właściciela ziemskiego w historii współczesnej gm. Zatory, którym było biskupstwo płockie, władające Puszczą Białą.
Wycinanka srebrna
(kurpiowska) z dwoma srebrnymi i kobietami w strojach ludowych z kogutkami w rękach to symboliczne przedstawienie tutejszego ludu zamieszkującego Puszczę Białą, który po dziś dzień kultywuje tradycje ludowe – wśród nich wskazać można właśnie wycinanki, jako charakterystyczny wytwór kultury materialnej.
Zielone pole tarczy
to nawiązanie do warunków naturalnych gminy położone na zachodnim krańcu Puszczy Białej.
Biskup dziedzicem
Gmina Zatory leży kilka kilometrów na południowy wschód od Pułtuska, w widłach Bugu i Narwi w Puszczy Białej, która co najmniej od I poł. XIII wieku należała do biskupów płockich. Stąd też charakterystyczny typ gospodarczy tutejszych osad puszczańskich – rolnych i leśnych, których mieszkańcy podlegali czynszom i innym daninom, a nie pańszczyźnie. Wsie biskupie należą do najstarszych, względnie najwcześniej wzmiankowanych w źródłach. Dyplom Konrada Mazowieckiego z ok. 1230 r. wymienia wśród dóbr biskupów płockich Drwały, Gładczyn i Pniewo. Na przełomie XIV i XV w. pojawiają się na terenie obecnej gm. Zatory także dobra szlacheckie, jednak aż do rozbiorów najważniejszym dziedzicem tych ziem i rozległych obszarów puszczańskich pozostawali biskupi płoccy.
Dwie parafie z XV w.
Wg Pawińskiego w poł. XVI w. należały do nich wsie Grabówiec, Borsuki, Drwały, Cieńsza, Pniewo, Lemany, Lutobrok i część Gładczyna (późniejszy Gładczyn Biskupi, po konfiskacie majątków przez rząd pruski pod zaborami nazwa zmieniona na Gładczyn Rządowy). Posiadłościami szlacheckimi były z kolei Gładczyn (Szlachecki) należący na początku do rodu Lubiczów, Zatory nadane w 1429 r. przez ks. Janusza I podkomorzemu warszawskiemu Michałowi, Ciski, Mierzęcin, Wielęcin i Mystkówiec. Pozostałe miejscowości mają znacznie młodsze metryki.
Na terenie gminy funkcjonują dwie “starożytne” parafie. 6 lutego 1402 r. Parafię p. w. św. Piotra i Pawła oraz św. Szymona, Judy i Jana Chrzciciela w Pniewie erygował biskup płocki Jakub z Korzkwi. Z kolei par. św. Małgorzaty w Zatorach erygowano w 1443 r. Kilka miejscowości w południowej części gminy należało do parafii w Barcicach.
Skąd Kurpie pod Pułtuskiem?
Na skutek wojen szwedzkich z zarazy z pocz. XVIII w. nastąpiło znaczące wyludnienie Puszczy Białej, co potwierdzają lustracje dóbr biskupów płockich. Niektóre wsie zostały całkowicie wyludnione, w wielu liczba ludności spadła do 1/3 stanu sprzed potopu szwedzkiego. Aby zapobiec całkowitemu upadkowi gospodarczemu tych ziem, biskup Andrzej Stanisław Załuski zapoczątkował w 1730 r. akcję osadniczą, w wyniku której tylko w pierwszej fali przybyło do Puszczy Białej 300 osadników kurpiowskich (wraz z rodzinami), których sprowadzono z Puszczy Zielonej. Akcja osadnicza w kilku falach prowadzona była aż do lat 90. XVIII w., a wraz z III rozbiorem Polski dobra biskupie zostały przejęte przez skarb pruski. Wiadomo, że na terenie gm. Zatory koloniści kurpiowscy zasiedlili wsie: Grabówiec, Borsuki, Cieńsza, Drwały Lemany i Pniewo. Przybysze przynieśli ze sobą charakterystyczną kulturę ludową, która na stałe wpisała się w krajobraz kulturowy tych ziem i po dzień jest pielęgnowana. Badaczka dziejów i kultury Puszczy Białej Maria Żywirska udokumentowała miejscowy folklor: stroje ludowe, bogatą w zdobienia architekturę drewnianą, wycinankarstwo i kulturę gospodarczą. Opisywany powyżej proces dotyczył większej części Puszczy Białej i na przestrzeni XVIII i XIX stulecia wytworzył grupę etnograficzną Kurpiów Białych. Żywymi po dziś dzień śladami kultury kurpiowskiej są skansen w Pniewie, kuźnica kurpiowska, zdobnictwo wnętrza kościoła w Pniewie, zespoły folkorystyczne śpiewacze i wycinankarskie.
Osadnicy niemieccy i olęderscy
Na pocz. XIX w., gdy Puszcza Biała znalazła się w zaborze pruskim, na terenie gminy pojawili się też osadnicy olęderscy / niemieccy, czego śladem wieś Holendry i wiatraki w Pniewie, Cieńszy i Lemanach, z których do dziś zachował się holender w Cieńszy. Ludność z tej fali osadniczej, wyznania luterańskiego, w większości wyjechała z Polski po II wojnie światowej, bądź wcześniej się spolonizowała i przeszła na katolicyzm, czego śladem są nieliczne nazwiska pochodzenia niemieckiego.
W herbie zapisane
Tę historię udało się symbolicznie zapisać w herbie gminy. Autor opracowania Robert Szydlik ma w dorobku prace heraldyczne dla ponad 30 samorządów, głównie na Mazowszu, Podlasiu i Lubelszczyźnie. 10 lat temu projektował dla sąsiedniego Rząśnika, a niedawno dla gm. Świercze w zachodniej części pow. pułtuskiego.
Nowe symbole gminy przypadły do gustu Radnym, którzy podczas sesji ciepło wyrażali się o przygotowanych projektach. Sam Wójt Gminy Grzegorz Falba podkreślił w rozmowie z naszym tygodnikiem, że herb, flagi i pieczęcie to doskonałe narzędzia do promocji gminy, wokół których jednoczyć się może cała lokalna społeczność. – W herbie zapisana jest nasza tradycja historyczna i bardzo unikalna kultura ludowa. Jako Wójt Gminy Zatory chcę, byśmy zmierzali w przyszłość, nie zapominając jednak o naszych korzeniach – powiedział Wójt Grzegorz Falba.
