Ale jaja!
2023-04-07 12:20:22
Dzisiaj to pisanki, kraszanki, drapanki, nalepianki, oklejanki, ażurki… Jednak tradycja dekorowania jaj – kurzych, kaczych, gęsich – sięga naprawdę zamierzchłych czasów, bo blisko 5 tysięcy lat przed naszą erą
Wówczas, w dorzeczu Tygrysu i Eufratu, na Bliskim Wschodzie rozpościerała się starożytna Mezopotomia czyli tereny Asyrii i Babilonii (dzisiejsze tereny Iraku, Syrii, Kuwejtu, Iranu i częściowo Turcji). Kulturowy tygiel, na który składały się zwyczaje Sumerów, Akadyjczyków, Asyryjczyków, Amorytów, Hurtów, Kasytów, Chaldejczyków… Nauka przyjmuje, że na terenach Mezopotamii narodziła się pierwsza cywilizacja. Z tych też czasów pochodzą pierwsze znane wzmianki o zwyczaju dekorowania jajek. Nieco późniejsze świadectwa dekorowania jaj pochodzą ze starożytnego Egiptu, Persji, Chin czy starożytnego Rzymu. W czasach cesarstwa rzymskiego także malowano jaja o czym wspominają w swoich kronikach Owidiusz, Pliniusz Młodczy i Juwenalis. W starożytnym Egipcie i Rzymie, umieszczano jajka w grobach, na znak nadziei na powrót do życia. W mitologii germańskiej, jajka znosił… zając, jako zwierzę poświęcone bogini Osterze – anglosaskiej bogini wiosny (od jej imienia wywodzi się angielska nazwa Wielkiej Nocy – “Easter”).
Na polskich ziemiach, najstarsze pisanki pochodzą z końca X wieku, znalezione w pozostałości grobu słowiańskiego, podczas wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek. Wzorzyste dekoracje rysowano na jajach roztopionym woskiem po czym zanurzano je w wywarze z łupin cebuli czy ochry. Jaja zdobiono w celach magicznych – były warunkiem zapewnienia ciągłości świata, gwarancją zdrowia i dobrostanu dla ludzi i zwierząt. W motywach, którymi zdobiono jaja kryła się piękna symbolika: rysowanie słońca odwoływało się do wartości odrodzenia i wieczności zaś figury geometryczne symbolizowały nieskończoność. Nie tylko ornamentyka ale także kolory symbolizowały określone wartości: czerwień i biel oddawały cześć domowym duchom opiekuńczym, a czerń i biel – duchom ziemi. Zieleń z kolei nawiązywała do przyrody i miłości, zaś w brązie krył się symbol rodzinnego szczęścia. Dekorowane jajka były uważane za potężny amulet przeciw czarom i złym mocom – występowały w wiosennych obrzędach ku czci zmarłych, bowiem w okresie przesilenia wiosennego odbywały się uroczystości zaduszne. W owym czasie, na ziemiach zamieszkanych przez naszych przodków, rozpoczął się proces chrystianizacji.
Z ludowej kultury, w której jajo pełniło rolę talizmanu zabezpieczającego przed złem oraz rolę “zaklinacza dobrego”, symbolu zdrowia i życia, miłości i płodności wywodzi się zwyczaj święcenia wielkanocnych pisanek; wiele religijnych tradycji tutejszych ludów włączono do elementów symboliki chrześcijańskiej – także pisanki. Zgodnie z głęboko ugruntowaną tradycją, jaja dekorowane i spożywane w czasie świąt Wielkiej Nocy symbolizują rodzącą się do życia przyrodę, a w chrześcijańskiej, dodatkowo nadzieję związaną z wiarą w zmartwychwstanie Chrystusa i nadzieją na życie wieczne.
U katolików, dzielenie się jajkiem podczas wielkanocnego śniadania ma odniesienie do wigilijnego opłatka, jajko – jak dawniej bywało – pełni rolę podarunku, którego intencją jest życzenie pomnażania sił witalnych. Co ciekawe, jeszcze całkiem niedawno, bo w latach 80-tych XX wieku – niespełna pół wieku temu – na starym, prawosławnym cmentarzu położonym w okolicach uroczyska Patienka w powiecie białostockim, składano w okresie Wielkiej Nocy pisanki na grobach.
W dawnych czasach zdobienie jaj było wyłączną domeną kobiet. Obecnie tradycja dekorowana jajek utrzymuje się w niemal każdym domu, robią to dzieci i dorośli, kobiety i mężczyźni. Kolorowe jaja goszczą w wielkanocnych koszyczkach i na świątecznych stołach ludzi różnych wyznań i poglądów obok mnóstwa pysznych potraw i słodyczy. W kraju nad Wisłą, po zaledwie tysiącu lat historii chrześcijaństwa na tych ziemiach, może się wydawać, że spożywanie jaj w okresie świąt Wielkiej Nocy to zwyczaj zarezerwowany dla katolików. Nic bardziej mylnego, jako że jajo stanowi zalążek nowego życia, tak jak wiele tysięcy lat temu, tak i dziś jest elementem mitów w większości kultur Świata i symbolem odradzającego się po zimie życia. Jaja są bowiem nadal obecne w obrzędowości i symbolice różnych kultur, nie tylko jako elementy dekoracyjne ale także jako ważny element świątecznego, wiosennego menu.
Niech więc w każdym domu pojawią się pisanki, kraszanki, drapanki, nalepianki, oklejanki, ażurki. Niechaj niosą ze sobą radość nowego życia, odradzania się przyrody po zimowym śnie, zapewnią powodzenie, zdrowie, miłość i dobro dla wszystkich żyjących istot. Niech każdy pięknie świętuje ten piękny czas w najmilszym swemu sercu obrządku. Pięknej Wielkiej Nocy!
KCZ
Zdjęcie: Halina Witkowska z Kuźni Kurpiowskiej z wnuczką Zosią w Domu Polonii